Witamina D a zdrowie psychiczne. DEPRESJA

Dr n. farm. Marlena Dudek-Makuch, Dział Regulacji Curtis Health Caps
W 1982 roku odkryto obecność receptorów dla witaminy D3 w OUN w strukturach mózgu, które uczestniczą m.in. w procesach regulacji emocji i nastroju (kora zakrętu obręczy, hipokamp, wzgórze, podwzgórze), a także enzymu 1-hydrolazy, który umożliwia przejście witaminy D w jego aktywną formę. Dowiedziono, że witamina D3 znacząco wpływa na funkcjonowanie OUN, biorąc udział w procesach neuromodulacji, regulując wydzielanie mózgowych czynników neurotropowych, procesy neuroprotekcji i neuroplastyczności. Wykazano, że aktywny metabolit witaminy D – kalcytriol (1,25-dihydroksycholekalcyferol, 1,25(OH)2D3) aktywuje ekspresję hydroksylazy tyrozyny, która uczestniczy w syntezie katecholamin, zwiększając produkcję dopaminy, noradrenaliny oraz adrenaliny. Może także wzmagać przekaźnictwo cholinergiczne, aktywując acetylocholinotransferazę, enzym uczestniczący w syntezie acetylocholiny. Witamina D3 wpływa też na zwiększenie poziomu neurotropowych czynników wzrostu, tj. czynnika wzrostu nerwów (NGF) i czynnika pochodzenia glejowego (GDNF) oraz neurotrofiny 3 (NT-3). Badania wykazały, że dysfunkcja NGF, NT-3 oraz GDNF mogą mieć istotne znaczenie w patogenezie zaburzeń depresyjnych i schizofrenii. Ponad to, witamina D3 zwiększa syntezę γ-glutamylotranspeptydazy – enzymu, który uczestniczy w syntezie glutationu, pełniącego w mózgu funkcje antyoksydacyjne. Wykazuje ona zatem w ośrodkowym układzie nerwowym działanie ochronne przed wolnymi rodnikami [1].

Witamina D a depresja

Zaburzenia depresyjne (ang. Major Depressive Disorder; MDD) charakteryzują się między innymi niskim nastrojem, obniżoną samooceną, utratą zainteresowania lub przyjemności z normalnie przyjemnych czynności i zmęczeniem. Jest to bardzo wyniszczające i powszechne zaburzenie, które występuje około dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn i dotyczy 4,4–5% populacji [2]. Chociaż patofizjologia MDD jest złożona, postulowano kilka mechanizmów, które odgrywają kluczową rolę w rozwoju objawów depresyjnych, a mianowicie upośledzenie wsparcia neurotroficznego i neurogenezy, zapalenie układu nerwowego, zakłócenie sygnalizacji bioenergetycznej, stres oksydacyjny [3–6]. Wszystkie te zmiany mogą być wywołane przewlekłym stresem, stanem, który może powodować aktywację makrofagów obwodowych i centralnego mikrogleju, dysfunkcję osi podwzgórze-przysadka-nadnercza i hiperkortyzolemię, a w konsekwencji upośledzenie plastyczności i komunikacji synaptycznej [5]. Biorąc pod uwagę, że witamina D wykazuje szeroką aktywność w obrębie układu nerwowego, rozważa się możliwy jej udział w zapobieganiu i/lub leczeniu objawów depresji [7–8].

Badania obserwacyjne

W badaniu populacyjnym przeprowadzonym w Norwegii w latach 2007–2008, w którym udział wzięło 10086 pacjentów, wykazano, że niski poziom witaminy Dmoże predysponować do wystąpienia zaburzeń depresyjnych. Związek pomiędzy niskim poziomem witaminy D3 a występowaniem zaburzeń depresyjnych był istotny statystycznie, także po uwzględnieniu czynników, które mogły mieć wpływ na wyniki badania, takich jak: płeć, aktywność fizyczna, status materialny, choroby przewlekłe, pora roku, wiek, wskaźnik BMI Zależność pomiędzy niskim poziomem witaminy D3 a nasileniem objawów depresyjnych była większa w grupie kobiet [9]. W innym badaniu porównano poziom witaminy D3 w surowicy u pacjentów leczonych psychiatrycznie, którzy dokonali próby samobójczej, z osobami z rozpoznaną depresją, ale bez próby samobójczej, kontrolę stanowiły osoby zdrowe. W badaniu udział wzięło 59 pacjentów leczonych psychiatrycznie, którzy podjęli próbę samobójczą, 17 pacjentów z depresją bez prób samobójczych w wywiadzie oraz 14 osób zdrowych (kontrola). W grupie pacjentów, którzy usiłowali popełnić samobójstwo, średni poziom witaminy D3 był znacznie niższy niż w grupie chorych na depresję bez prób samobójczych oraz w grupie kontrolnej. U 58% pacjentów z próbą samobójczą stwierdzono wysoki niedobór witaminy D3 (stężenie witaminy D3 w surowicy <20 ng/ml), natomiast w grupie osób chorujących na depresję, które nigdy nie próbowały popełnić samobójstwa, niedobór witaminy D3 dotyczył tylko 29% badanych [10].

Badania interwencyjne

Pozytywne efekty suplementacji witaminy D w łagodzeniu depresji odnotowano w grupie szwedzkiej młodzieży (n = 48) w wieku 10-19 lat. Suplementacja witaminy D przez okres trzech miesięcy (4000 IU/dzień przez jeden miesiąc i 2000 IU/dzień przez dwa miesiące) znacznie zmniejszyła nasilenie depresji, drażliwość, zmęczenie, wahania nastroju, trudności ze snem, osłabienie, zdolność koncentracji u nastolatków z rozpoznaną depresją [12]. Inny korzystny wpływ witaminy D odnotowano u 2839 Holendrów w wieku powyżej 65 lat. W tym badaniu codzienna suplementacja witaminy D (15 μg) przez dwa lata obniżyła znacznie objawy depresyjne [13]. Randomizowane, podwójnie zaślepione, kontrolowane placebo badanie kliniczne przeprowadzone na 40 pacjentach w wieku 18–65 lat z dużymi zaburzeniami depresyjnymi wykazało, że suplementacja pojedynczą dawką witaminy D (50000 IU/tydzień przez osiem tygodni) znacząco zmniejszyła objawy depresji [13]. Co więcej, badanie z udziałem pacjentów z przewlekłą chorobą wątroby (n = 111, mediana wieku: 55 lat) wykazało, że osoby, które otrzymywały 20000 IU witaminy D/tydzień przez sześć miesięcy, miały obniżone wskaźniki depresji po trzech i po sześciu miesiącach suplementacji, najlepsze efekty odnotowano u kobiet [14]. Nowsze badanie z randomizacją przeprowadzono w celu oceny wpływu suplementacji witaminy D na wskaźniki depresji okołoporodowej u irańskich ciężarnych kobiet (n = 136, wiek ≥18 lat). Wyniki wykazały, że dzienne spożycie witaminy D (2000 IU), począwszy od 26-28 tygodnia do porodu, zmniejszyło wskaźniki depresji okołoporodowej [15]. Z drugiej strony, niektóre badania wskazują na brak wpływu suplementacji witaminy D na depresję. Randomizowane badanie kliniczne przeprowadzone przez Kjaergaarda i in. oceniały wpływ suplementacji dużą dawką witaminy D(40 000 IU/tydzień przez sześć miesięcy) na dorosłe osoby (n = 230) w wieku 30–75 lat. Wyniki tego badania nie wykazały istotnego wpływu dużej dawki witaminy D na wskaźniki depresji w porównaniu z placebo [16]. W innym randomizowanym, podwójnie zaślepionym badaniu w USA z udziałem 36 282 kobiet po menopauzie w wieku 50–79 lat przeprowadzono badanie skutków codziennej suplementacji witaminą D3 (400 IU) w połączeniu z wapniem (1000 mg). Badanie to wykazało, że suplementacja witaminy D nie zapobiegała depresji [17]. U pacjentów poddawanych przewlekłej dializie w wieku 18-60 lat (obejmujących 382 pacjentów poddawanych hemodializie i 102 dializom otrzewnowym) doustne podawanie 0,5 μg/dobę 1,25(OH)2D (kalcytriol) przez rok nie zmniejszyło znacząco objawów depresji [18].

Podsumowanie

Niedobór witaminy D może być jednym z czynników prowadzących do obniżenia nastroju. Dowody na potencjalny wpływ poziomu witaminy D na nastrój zostały obszernie udokumentowane w ostatnich latach. W kilku badaniach klinicznych wykazano skuteczność suplementacji witaminy D w leczeniu depresji. W związku z tym utrzymanie optymalnego poziomu witaminy D poprzez ekspozycję na słońce, dietę i suplementację jest prostym i skutecznym sposobem zapobiegania depresji, zwłaszcza u osób z grupy ryzyka, takich jak kobiety w ciąży i osoby starsze. Suplementacja witaminy D może być bezpiecznym, powszechnie akceptowanym, łatwo dostępnym i tanim sposobem leczenia depresji. Może być stosowany jako potencjalna terapia wspomagająca równolegle z istniejącymi schematami leczenia w celu złagodzenia objawów depresji.

Piśmiennictwo

  1. Stefanowski B, Antosik-Wójcińska AZ, Święcicki Ł. Psychiatr Pol. 2017, 18;51(3):437-454. English, Polish.
  2. Ferrari AJ, Somerville AJ, Baxter AJ, et al. Psychol Med 2013; 43: 471-81.
  3. Dantzer R, O’Connor JC, Freund GG, et al. Nat Rev Neurosci. 2008;9:46–56.
  4. Kim HK, Nunes PV, Oliveira KC, et al. Progr Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry. 2016;67:51–7.
  5. Price JB, Bronars C, Erhardt S, et al. Neurosci Biobehav Rev. 2018;90:212–20.
  6. Dey A, Hankey Giblin PA. Pharmaceuticals. 2018 . https://doi.org/10.3390/ph11030064.
  7. Wang SM, Han C, Bahk WM, et al. Chonnam Med J. 2018;54:101–12.
  8. Artigas F, Bortolozzi A, Celada P. Eur Neuropsychopharmacol. 2018;28:445–56.
  9. Kjærgaard M, Joakimsen R, Jorde R. Psychiat. Res. 2011; 190: 221–225.
  10. Grudet C, Malm J, Westrin A, et al. Psychoneuroendocrino. 2014; 50: 210–219
  11. Hogberg G, Gustafsson SA, Hallstrom T, et al. Acta Paediatr 2012; 101: 779-83.
  12. Brouwer-Brolsma EM, Dhonukshe-Rutten RA, van Wijngaarden JP, et al. Eur J Nutr 2016; 55: 1525-34.
  13. Sepehrmanesh Z, Kolahdooz F, Abedi F, et al. J Nutr 2016; 146: 243-8.
  14. Stokes CS, Grunhage F, Baus C, et al. Clin Nutr 2016; 35: 950-7.
  15. Vaziri F, Nasiri S, Tavana Z, et al. BMC Pregnancy Childbirth 2016;16:239.
  16. Kjaergaard M, Waterloo K, Wang CE, et al. Br J Psychiatry 2012; 201: 360-8.
  17. Bertone-Johnson ER, Powers SI, Spangler L, et al. Am J Epidemiol 2012; 176: 1-13.
  18. Zhang J, Zhang P, Ni X, et al. BMC Psychiatry 2014; 14: 125.

Nota biograficzna

Obrazek posiada pusty atrybut alt; plik o nazwie Nota-biograficzna.jpg
Dr n. farm. Marlena Dudek-Makuch, Ekspert ds. Rozwoju w Curtis Health Caps, Wysogotowo.

Posiada 20-letnie doświadczenie w zakresie badań fitochemicznych i biologicznych oraz informacji naukowej (adiunkt w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu). Autorka prac eksperymentalnych i poglądowych z zakresu izolacji i identyfikacji związków pochodzenia roślinnego oraz oceny ich aktywności biologicznej. Od 2015 roku prowadzi zajęcia na studiach podyplomowych „Zioła w praktyce i terapii”.

Obecnie pracuje w CHC w Pionie R&D, Dziale Regulacji. Odpowiada m.in. za opracowanie raportów Eksperta (raport kliniczny, nieklinicznych) dla produktów leczniczych, raportu klinicznego do zmian kategorii dostępności produktu leczniczego (switch OTC), oceny klinicznej dla wyrobów medycznych oraz prowadzenie działań w obszarze nadzoru nad bezpieczeństwem wyrobów medycznych, a także  za ocenę bezpieczeństwa surowców roślinnych stosowanych w produktach leczniczych, wyrobach medycznych i suplementach diety.

© Curtis Health Caps. All rights reserved.