W badaniach przeprowadzonych w grupie ciężarnych z USA, Północnej Europy i Bliskiego Wschodu wykazano, że 26-90% z nich ma niedobory witaminy D, definiowane jako stężenie metabolitu witaminy D – kalcydiolu (25(OH)D3) poniżej 20 ng/ml. Poziom witaminy D w trakcie ciąży jest powiązany z wieloma aspektami zdrowia zarówno matki jak i dziecka. W wielu badaniach obserwacyjnych opisano wpływ statusu witaminy D na prawidłowe tworzenie łożyska oraz przebieg ciąży, częstość występowania powikłań, w tym stan przedrzucawkowy, cukrzycę ciążową, sposób i czas porodu. Wiele badań odnosi się również do wpływu prawidłowego poziomu witaminy D na rozwój płodu, w tym na jego wielkość i mineralizację szkieletu, ale również na częstość występowania chorób w późniejszym dzieciństwie [1].
Wpływ witaminy d na przebieg ciąży
W wielu badaniach potwierdzono, że zapewnienie optymalnego poziomu kalcydiolu obniża ryzyko wystąpieniu wielu powikłań u matki w trakcie ciąży, zaś u dziecka obniża ryzyko wystąpienia nieprawidłowości rozwojowych w okresie prenatalnym oraz wielu chorób po narodzinach [1].
Stan przedrzucawkowy
Stan przeducawkowy jest wielonarządową chorobą, objawiająca się m.in. wzrostem ciśnienia tętniczego (>140/90 mm Hg), u kobiet po 20. tygodniu ciąży, częstość jego występowania szacuje się na około 3-8%. Choć jego etiologia jest bardzo złożona, wykazano, że występuje on częściej u kobiet ciężarnych z niedoborem witaminy D. Występowanie jego wiąże się z obniżeniem stężenia czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF) oraz zwiększonym uwalnianiem cytokin prozapalnych. Ponieważ ekspresja genów dla VEGF i cytokin pozostaje pod silnym, modulującym wpływem witaminy D, może to tłumaczyć wpływ jej niedoboru na występowanie stanu przedrzucawkowego [2, 3].
Cukrzyca ciążowa
Istnieje coraz więcej dowodów potwierdzających udział witaminy D w utrzymaniu prawidłowej homeostazy glukozy. Potwierdzono, że niskie stężenie 25(OH)D3 jest związane z insulinoopornością i zaburzeniami wydzielania insuliny [5].
Wykazano, że u kobiet ciężarnych z cukrzycą ciążową stężenie 25(OH)D3 było odwrotnie skorelowane z poziomem glukozy, zarówno na czczo jak i w trakcie testu tolerancji glukozy, oraz ze stężeniem hemoglobiny glikolowanej, co świadczy o gorszej kontroli glikemii przy niedoborach witaminy D [6]. W przekrojowym badaniu obejmującym 741 kobiet w ciąży wykazano związek pomiędzy niskim stężeniem witaminy D a zachorowalnością na cukrzycę ciążową [7]. Występowanie ciężkiego niedoboru witaminy D okazało się prawie dwukrotnie częstsze u kobiet z cukrzycą ciążową (44 vs. 23,5%). Wykazano również zależność między poziomem witaminy D a stopniem insulinooporności [8]. Jednakże podawanie aktywnego metabolitu witaminy D – kalcytriolu (1,25(OH)D3 kobietom z cukrzycą ciążową nie wpłynęło na glikemię i insulinooporność [9].
Istnieją również badania, w których ten związek nie jest jednoznaczny, jednakże zakłóceniem w ocenie mogą być inne grupy populacyjne czy nadmierna masa ciała, które nie zawsze są brane pod uwagę [2].
Wpływ witaminy D na prawidłowy rozwój dziecka
Zapewnienie odpowiedniego poziomu witaminy D jest bardzo ważne już od pierwszych dni życia dziecka.
Wpływ na rozwój szkieletu i masę urodzeniową
Witamina D odgrywa rolę we wzroście płodu poprzez regulację homeostazy wapnia i poziomu hormonu przytarczyc [10]. Ciężka hipowitaminoza D u ciężarnej kobiety, powoduje rozwój u dziecka krzywicy jeszcze w trakcie rozwoju płodowego, co manifestuje się klinicznie po porodzie [2]. Wykazano, że noworodki matek z niskim statusem witaminy D miały istotnie większą średnicę ciemiączka [7]. Liczne badania wskazują także na związek między stężeniem 25(OH)D3 u ciężarnej a masą urodzeniową i długością ciała noworodka oraz tempem wzrastaniem w ciągu pierwszego roku życia [11]. Porównanie parametrów wzrostu noworodków ze spożyciem mleka i witaminy D przez matkę w czasie ciąży wykazało związek między spożyciem witaminy D podczas ciąży a masą urodzeniową dziecka, każde dodatkowe 40 IU (1 μg) witaminy D przyjmowane przez matkę powodowało wzrost masy urodzeniowej o 11 g [12]. W badaniu 108 ciężarnych kobiet i ich potomstwa stwierdzono istotny związek między stężeniem 25(OH)D3 w pępowinie a obwodem głowy w 3. i 6. miesiącu po urodzeniu [14].
Javaid i wsp. wykazali, że dzieci matek z niedoborem witaminy D w późnym okresie ciąży, badane w wieku 9 lat, charakteryzowały się niższą gęstością mineralną kości całego ciała („total body”) i odcinka lędźwiowego kręgosłupa w porównaniu do średniej populacyjnej dla płci i wieku [14]. Wskazuje to na długofalowe skutki niedoboru witaminy D w okresie życia płodowego na dalszy rozwój dziecka.
Wpływ na odporność
Wpływ witaminy D na aktywność układu immunologicznego jest bardzo dobrze udokumentowany [15]. Uważa się, że witamina D zmniejsza ryzyko infekcji dróg oddechowych na drodze immunomodulacji w rezultacie takich procesów, jak spadek produkcji chemokin, zahamowanie aktywacji komórek dendrytycznych oraz zmiany w aktywacji komórek T.
Badania obserwacyjne wykazały, że niski poziom witaminy D u kobiet podczas ciąży, były skorelowany z niskim poziomem u noworodków, co było związane ze wzrostem występowania ostrych infekcji dolnych dróg oddechowych w wieku niemowlęcym oraz świszczącym oddechem w ciągu pierwszych pięciu lat życia [16].
Wykazano również, że odpowiedni poziom witaminy D obniża ryzyko sepsy, co może być związane z wpływem tej witaminy na wzrost poziomu katelicydyny – ważnego kofaktora aktywności antybakteryjnej.
Wpływ na rozwój układu nerwowego
Wiele badań wskazuje na wpływ witaminy D na rozwój mózgu we wczesnym okresie życia. Niedobór witaminy D u matki i potomstwa może powodować pewne trudności rozwojowe we wczesnym okresie życia, w tym problemy z uczeniem się, pamięcią i koncentracją. Istnieją również dowody na zwiększoną objętość komory bocznej i zmienioną ekspresję neuronalną genów zaangażowanych w szlaki związane z dopaminą i glikokortykoidami, sugerujące autyzm i zaburzenia podobne do schizofrenii [17]. Systematyczny przegląd dotyczący prenatalnych składników odżywczych i ich wpływu na rozwój emocjonalny w dzieciństwie oraz rozwój chorób psychicznych w późniejszym etapie wykazał, że odpowiedni poziom witamin A i D zmniejszają ryzyko schizofrenii i innych chorób psychicznych w późniejszym życiu potomstwa. Ryzyko wystąpienia schizofrenii u dziecka jest tym większe, im niższy był pourodzeniowy poziom 25(OH)D3. Szacuje się, że prawidłowa prenatalna podaż witaminy D mogłaby zapobiec 43,6% przypadków schizofrenii [18]. Coraz więcej piśmiennictwa sugeruje również, że wyższe stężenia 25(OH)D3 w surowicy krwi, zarówno w okresie życia płodowego, jak i we wczesnym okresie życia, mogą zmniejszać ryzyko autyzmu [19].
Witamina D odgrywa również istotną rolę w niedotlenieniu i niedokrwieniu mózgu u noworodków. Dzieci urodzone przez matki z niedoborem witaminy D częściej w trakcie porodu rozwinęły niedotlenienie i niedokrwienie mózgu [19].
Podsumowanie
Niedobór witaminy D u kobiet w ciąży i ich dzieci jest ważnym problemem zdrowotnym o poważnych konsekwencjach dla zdrowia obojga. Liczne badania naukowe potwierdzają, że zapewnienie optymalnego poziomu w ciąży zapobiega wielu powikłaniom. W wielu badaniach podkreśla się, że należy zadbać o odpowiedni jej poziom przed planowaną ciążą lub na jej początku, gdyż w razie komplikacji zdrowotnych jej suplementacja nie przynosi należytych efektów.
Piśmiennictwo
Zimmer M, Sieroszewski P, Oszukowski P et al. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2020;5(4):170-181.
Misiorowska J, Misiorowski W. Postępy Nauk Medycznych, t. XXVII, nr 12, 2014
Cardus A, Panizo S, Encinas M et al. Atherosclerosis 2009; 204(1): 85-89.
Freedman R, Hunter SK, Hoffman MC et al. Am J Psychiatry. 2018;175(7):607-619
Cannell JJ, Grant WB. Dermatoendocrinol. 2013, 1;5(1):199-204.
NOTA BIOGRAFICZNA
Dr n. farm. Marlena Dudek-Makuch,
Ekspert ds. Rozwoju w Curtis Health Caps, Wysogotowo.
Posiada 20-letnie doświadczenie w zakresie badań fitochemicznych i biologicznych oraz informacji naukowej (adiunkt w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu). Autorka prac eksperymentalnych i poglądowych z zakresu izolacji i identyfikacji związków pochodzenia roślinnego oraz oceny ich aktywności biologicznej. Od 2015 roku prowadzi zajęcia na studiach podyplomowych „Zioła w praktyce i terapii”.
Obecnie pracuje w CHC w Pionie R&D, Dziale Regulacji. Odpowiada m.in. za opracowanie raportów Eksperta (raport kliniczny, nieklinicznych) dla produktów leczniczych, raportu klinicznego do zmian kategorii dostępności produktu leczniczego (switch OTC), oceny klinicznej dla wyrobów medycznych oraz prowadzenie działań w obszarze nadzoru nad bezpieczeństwem wyrobów medycznych, a także za ocenę bezpieczeństwa surowców roślinnych stosowanych w produktach leczniczych, wyrobach medycznych i suplementach diety.
