Zapotrzebowanie na witaminę D. Prawidłowa suplementacja

Dr n. farm. Marlena Dudek-Makuch, Dział Regulacji Curtis Health Caps

Liczne badania naukowe wykazały, że nawet zbilansowana i zróżnicowana dieta nie jest w stanie zapewnić całkowitej dziennej dawki witaminy D (maksymalnie do 20%), gdyż głównym źródłem witaminy D dla organizmu jest synteza skórna, która zachodzi przy udziale promieniowania UV (290-320 nm). Jednakże, na obszarach leżących powyżej 33° szerokości geograficznej (cała Europa), ze względu na kąt padania promieni słonecznych, synteza ta jest najbardziej wydajna w okresie wiosenno-letnim w godzinach od 10:00 do 15:00, zaś w miesiącach zimowych jest praktycznie niemożliwa [1]. Ponadto, wiele czynników, takich jak: zachmurzenie czy zanieczyszczenie powietrza, stosowanie filtrów słonecznych, wyskoki stopień pigmentacji skóry, zaawansowany wiek, brak aktywności w godzinach najwyższej dostępności promieni słonecznych dodatkowo hamują syntezę witaminy D. Efektem tego jest powszechne występowanie niedoborów witaminy D, zarówno w Polsce (około 90% osób dorosłych, dzieci i młodzieży) [2] jak i na całym świecie[3]. Dlatego też odpowiednia i dobrze dobrana suplementacja może stać się kluczowa w zapewnieniu prawidłowego poziomu witaminy D.

ZAPOTRZEBOWANIE NA WITAMINĘ D

Polski Zespół Ekspertów we współpracy z Europejskim Towarzystwem Witaminy D – EVIDAS w 2018 r. opracował aktualne wytyczne suplementacji i leczenia witaminą D. Rozpoczęcie suplementacji powinno być poprzedzone oceną zaopatrzenia organizmu w witaminę D, najczęściej poprzez określenie stężenie metabolitu wątrobowego – kalcyfediolu, czyli 25(OH)D₃ w surowicy krwi [4].

Zgodnie z wytycznymi dla Europy Środkowej, przyjęto, iż suboptymalne zaopatrzenie organizmu w witaminę D występuje przy stężeniu 25(OH)D₃ wynoszącym 20–30 ng/ml (50–75 nmol/l).

Dla zapewnienia plejotropowego efektu uznano utrzymanie stężenia na poziomie 30-50 ng/ml (75-125 nmol/l). Stwierdzenie wyższych stężeń w surowicy krwi (>100 ng/ml, czyli > 250 nmol/l) świadczyć może o nieprawidłowo prowadzonej suplementacji i jest wskazaniem do bezwzględnego przerwania kuracji (tab. 1) [2].

ZALECENIA SUPLEMENTACJI WITAMINĄ D W POPULACJI OGÓLNEJ

Dobranie dawki w poszczególnych grupach wiekowych zależy również od masy ciała, stopnia nasłonecznienia (pory roku), stylu życia i nawyków żywieniowych, dlatego też powinno być ustalone dla każdego pacjenta indywidualne, a w wytycznych znajdziemy jedynie przedziały, w jakich powinno się dawkować witaminę D, a nie ściśle określone dawki (tab. 2). 

*u dzieci zdrowych przebywających na słońcu z odkrytymi przedramionami i podudziami przez co najmniej 15 minut w godzinach od 10.00 do 15.00 bez kremów z filtrem w okresie od maja do września suplementacja nie jest konieczna, choć wciąż zalecana i bezpieczna

**w  zależności od  masy ciała i  podaży witaminy D w diecie, przez cały rok [2].

Szczególną grupę ryzyka stanowią osoby z  otyłością, które wymagają podwojonej dawki witaminy D względem dawki rekomendowanej rówieśnikom o prawidłowej masie ciała [2].

JAKA DAWKA WITAMINY D JEST BEZPIECZNA?

Górne dopuszczalne dobowe dawki witaminy D dla zdrowej populacji wynoszą w przypadku:

• noworodków i niemowląt: 1000 IU/dzień
• dzieci w wieku 1–10 lat: 2000 IU/dzień
• młodzieży w wieku 11–18 lat: 4000 IU/dzień
• dorosłych i seniorów: 4000 IU/dzień.

Należy podkreślić, że górnych dopuszczalnych dobowych dawek nie należy mylić z dawkami rekomendowanymi w procesie leczenia niedoboru witaminy D i nie powinno się ich przekraczać bez nadzoru medycznego [2].

SUPLEMENTY DIETY ORAZ PREPARATY LECZNICZE ZAWIERAJĄCE WITAMINĘ D I JEJ ANALOGI

W suplementacji i leczeniu niedoboru witaminy D w Polsce i Europie najczęściej stosowany jest cholekalcyferol (D₃), w odróżnieniu od rynku amerykańskiego, gdzie popularny jest również ergokalcyferol (D₂).

W Polsce witamina D może być dostępna w:

• suplementach diety w dawkach 400–2000 IU (zgodnie Uchwałą nr 4/2019) [5],
• produktach leczniczych wydawanych bez recepty (OTC) – do 4000 IU,
• produktach leczniczych wydawanych z przepisu lekarza (Rx) – 7000, 10000, 2000, 25000, 30000 IU [6].

Obecne na rynku preparaty zawierające witaminą D dostępne są w postaci tabletek, kapsułek, kropli, a dla dzieci dogodną formą są aerozole czy kapsułki twist-off.

U  pacjentów z  zaburzeniami metabolizmu wątrobowego witaminy D, towarzyszącym przewlekłym chorobom wątroby, cholestazie, przewlekłemu leczeniu glikokortykosteroidami lub lekami przeciwdrgawkowymi stosuje się kalcyfediol – 25(OH)D₃ [2, 7].

W przypadku zaburzeń metabolizmu nerkowego witaminy  D i  chorób przebiegających ze  zmniejszeniem aktywności 1α-hydroksylazy, takimi jak niewydolność nerek, zespół nerczycowy, przewlekła choroba nerek, krzywica hipofosfatemiczna i inne krzywice oporne na witaminę D oraz w niedoczynności przytarczyc stosuje się aktywne metabolity i analogi witaminy D, takie jak alfakalcydol (1αOHD₃ ), kalcytriol (1α,25(OH)₂D₃), parikalcytol (19nor1α,25(OH)₂D₂) [2].

SUPLEMENTACJA WITAMINY D W DOBIE COVID-19

Coraz więcej danych naukowych wskazuje, że zapewnienie odpowiedniego poziomu witaminy D poprawia odporność organizmu, ponad to poprzez modulację odpowiedzi immunologicznej witamina D może łagodzić przebieg COVID-19 i zapobiegać wystąpieniu zespołu ostrej niewydolności oddechowej (ARDS) [8]. Obecnie nie ma naukowego konsensusu co do optymalnej dawki suplementacji witaminy D w przypadku COVID-19, jednakże, przyjmuje się, że stężenie 25(OH)D₃ we krwi powinno wynosić co najmniej 40–50 ng/ml. W przypadku potwierdzenia niedoboru witaminy D niektórzy eksperci zalecają suplementację do uzyskania optymalnego stężenia dawkami 2000–4000 IU/dobę, a przypadku wysokich niedoborów rozważenie okresowego przyjmowania pod kontrolą lekarza wyższych dawek, w celu szybkiego niwelowania deficytu witaminy D. Szczególnie jest to ważne u osób dorosłych w grupach wysokiego ryzyka (u osób powyżej 70 roku życia, chorych na cukrzycę, choroby sercowo-naczyniowe, otyłych) [9].

Piśmiennictwo

1. Hossein-Nezhad A, Holick MF. Mayo Clin. Proc. 2013;88:720–755.
2. Rusińska A, Płudowski P, Walczak M, Boroszewska-Kornacka M, Bossowski A i wsp. Pediatria, nr 4 tom 15, 2018.
3. Palacios C, Gonzalez L. J Steroid Biochem Mol Biol. 2014;144 Pt A:138‐145.
4. Marcinowska-Suchowierska E, Sawicka A. Postępy Nauk Medycznych. 2012;XXV:273-279.
5. Uchwała nr 4/2019 Zespołu do Spraw Suplementów Diety w sprawie wyrażenia opinii dotyczącej maksymalnej dawki witaminy D w zalecanej dziennej porcji w suplementach diety. 22.05.2019
6. https://pub.rejestrymedyczne.csioz.gov.pl/
7. Płudowski P, Karczmarewicz E, Bayer M, Carter G, Chlebna-Sokół D i wsp. Endokrynol Pol 2013;64:319–327
8. Aygun H. Naunyn Schmiedebergs Arch Pharmacol. 2020;393:1157-1160.
9. Grant WB, Lahore H, McDonnell SL, Baggerly CA, French CB i wsp. Nutrients. 2020;2;12:988.

Nota biograficzna

Posiada 20-letnie doświadczenie w zakresie badań fitochemicznych i biologicznych oraz informacji naukowej (adiunkt w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu). Autorka prac eksperymentalnych i poglądowych z zakresu izolacji i identyfikacji związków pochodzenia roślinnego oraz oceny ich aktywności biologicznej. Od 2015 roku prowadzi zajęcia na studiach podyplomowych „Zioła w praktyce i terapii”.

Obecnie pracuje w CHC w Pionie R&D, Dziale Regulacji. Odpowiada m.in. za opracowanie raportów Eksperta (raport kliniczny, nieklinicznych) dla produktów leczniczych, raportu klinicznego do zmian kategorii dostępności produktu leczniczego (switch OTC), oceny klinicznej dla wyrobów medycznych oraz prowadzenie działań w obszarze nadzoru nad bezpieczeństwem wyrobów medycznych, a także  za ocenę bezpieczeństwa surowców roślinnych stosowanych w produktach leczniczych, wyrobach medycznych i suplementach diety.