Tag: deficyt witaminy d

Witamina D dla seniorów – dlaczego jest ważna?

Niedobór witaminy D jest poważnym problemem zdrowia publicznego na całym świecie we wszystkich grupach wiekowych [1, 2]. Poziom witaminy D w organizmie obniża się z wiekiem, drastyczny spadek następuje u osób powyżej 70 roku życia, około 75% ma poważny niedobór witaminy D, poziom jego metabolitu – 25 (OH)D jest poniżej 25 nmol/L (<10 ng/mL) [3].

Dlaczego seniorzy mają zwiększone zapotrzebowanie na witaminę D?

Niskie stężenie witaminy D u ludzi w podeszłym wieku może być wynikiem niewystarczającej ekspozycji na promieniowanie słoneczne, co związane jest często z utrudnionym poruszeniem się, obniżoną zdolnością skóry do przemian 7-dehydrocholesterolu w cholekalcyferol oraz zmniejszonym spożyciem i wchłanianiem tej witaminy w przewodzie pokarmowym [4].

Zalecane spożycie witaminy D u seniorów

Polski Zespół Ekspertów we współpracy z Europejskim Towarzystwem Witaminy D – EVIDAS, w 2018r. opracował aktualne wytyczne suplementacji i leczenia witaminą D [5].

W przypadku osób w wieku >75 lat witaminę D należy podawać przez cały rok, w zwiększonej dawce wynoszącej 2000-4000 IU/dobę, co powinno być wystarczające do osiągnięcia stężenia 25(OH)D >30-50 ng/ml u przynajmniej 90% starszych osób w Polsce i zapewnienia potencjalnych korzyści wynikających z plejotropowego działania witaminy D [6].

Konsekwencje niedoboru witaminy D u osób starszych

Niedobór witaminy D jest jednym z głównych czynników prowadzących do wzrostu ryzyka złamań wskutek zmniejszenia wytrzymałości mechanicznej szkieletu i zwiększenia liczby upadków [4].

Witamina D a układ kostny

Prawidłowa mineralizacja tkanki kostnej jest uzależniona od odpowiedniego poziomu witaminy D, choć niezbędna jest również odpowiednia podaż wapnia i fosforu w diecie [7]. Witamina D odgrywa kluczową rolę we wchłanianiu wapnia. Przy niskiej zawartości wapnia w diecie, co często spotykane jest u starszych ludzi, jego wchłanianie zachodzi głównie przez transport aktywny, w którym uczestniczy metabolit witaminy D – kalcytriol, czyli 1,25(OH)2D. W podeszłym wieku zmniejsza się metabolizm 1,25(OH)2D w wątrobie i nerkach, co skutkuje zmniejszonym wchłanianiem wapnia i obniżeniem jego stężenia w surowicy.

Witamina D, przez oddziaływanie na różne komórki kostne, wpływa również na funkcję metaboliczną tkanki kostnej, utrzymując właściwą proporcję między resorpcją kostną a kościotworzeniem. 1,25(OH)2D uczestniczy w proliferacji osteoblastów oraz działa antyapoptotycznie na osteoblasty [8]. Reguluje również syntezę sialoproteiny kostnej 1, która odgrywa istotną rolę w adhezji komórek do macierzy kostnej i w organizacji macierzy tkanek zmineralizowanych. Wykazano także, że 1,25(OH)2D ułatwia adhezję prekursorów osteoklastów do osteoblastów zrębu przez zwiększenie ekspresji międzykomórkowej cząsteczki adhezyjnej ICAM-1 [8].

Witamina D oddziałuje również na przytarczyce, obniżając sekrecję PTH hamuje resorpcję kostną. Wszystkie te aktywności wskazują, że suplementacja witaminą D może obniżać obrót kostny i zwiększać masę kostną [8].

Dostępne badania kliniczne i metaanalizy dowodzą, że suplementacja witaminą D w grupach seniorów, prowadząca do uzyskania i utrzymania stężenia 25(OH)D w zakresie 24-50 ng/mL wiąże się z istotnym obniżeniem ryzyka upadków, złamań bliższego końca kości udowej i innych złamań [5].

Ryzyko upadków, stłuczeń i złamań

Wykazano, że 1,25(OH)2D aktywuje wiele procesów metabolicznych w tkance mięśniowej, jak również pełni rolę w proliferacji komórek mięśniowych, ich różnicowaniu i hamowaniu apoptozy. Dzięki pobudzaniu syntezy białek wzrasta liczba komórek mięśniowych typu II, a tym samym wzrasta szybkość i siła mięśni [7]. Niedobory witaminy D wywołują poważne komplikacje zdrowotne w postaci obniżenia sprawności ruchowej i osłabienia pracy mięśni antygrawitacyjnych [4, 7].

W ciężkim niedoborze witaminy D (<10 ng/mL), obserwuje się uogólnione osłabienie mięśni kończyn górnych i dolnych. Nawet niewielki niedobór witaminy D (<20 ng/mL) obniża siłę mięśni szkieletowych, a jego uzupełnienie poprawia sprawność funkcjonalną, zmniejsza ryzyko upadków i przyspiesza powrót do zdrowia po złamaniach [7].

Wykazano, że niedobory witaminy D u osób powyżej 65 roku życia, które nie doznały upadku sięgają 40-50%, zaś wśród osób upadających odsetek ten wzrasta do 70% [7].

Wpływ suplementacji witaminą D na przeżycie starszych pacjentów z COVID-19

Aby ocenić wpływ suplementacji witaminy D na przeżywalność starszych pacjentów chorych na COVID-19 przeprowadzono quasi-eksperymentalne badanie kliniczne (retrospektywna ocena dokumentacji medycznej pacjentów) obejmujące 77 pacjentów (w wieku 77-100 lat) hospitalizowanych na oddziale geriatrycznym Szpitala Uniwersyteckiego w Angers (Francja) w okresie marzec-maj 2020 r. [9].

Pacjentów podzielono na grupy:

  • „Grupa 1” – pacjenci, którzy otrzymywali w poprzednim roku doustnie witaminę D w dawkach (50 000 IU/miesiąc lub 80 000-100 000 IU/co 2-3 miesiące), żaden z pacjentów nie otrzymywał witaminy D po rozpoznaniu COVID-19 i przyjęciu do szpitala;
  • „Grupa 2” – pacjenci, który zwykle nie otrzymywali suplementacji witaminy D w poprzednim roku, jednak po przyjęciu do szpitala otrzymali doustnie witaminę D w dawce 80 000 IU;
  • „Grupa 3” (grupa porównawcza) – pacjenci, którzy nie suplementowali witaminy D oraz odmówili jej przyjęcia w szpitalu [9].

Wyniki

Głównym punktem końcowym była 14-dniowa śmiertelność pacjentów, oceniano również poprawę stanu klinicznego.

W 14 dniu, z 77 pacjentów objętych badaniem: 15 pacjentów zmarło, a z 62 pacjentów, którzy przeżyli, 17 doświadczyło ciężkiego przebiegu COVID-19 (tab. 1).

 

  Grupy badane
  Wszyscy uczestnicy (n = 77) Grupa 1 (n = 29) Grupa 2 (n = 16) Grupa 3 (n = 32)
Ciężki przebieg COVID-19 17 (22,1%) 3 (10,3%) 4 (25,0%) 10 (31,3%)
Śmiertelność
14–dniowa
15 (19,5%) 2 (6,9%) 3 (18,8%) 10 (31,3%)
Tabela 1. Wyniki oceny statystycznej w grupach badanych

 

W przeprowadzonym badaniu wykazano, że:

  • niezależnie od wszystkich potencjalnych czynników współistniejących, regularna suplementacja witaminy D wiązała się z łagodniejszym przebiegiem COVID-19 oraz z lepszym współczynnikiem przeżycia;
  • efektu tego nie uzyskano po jednorazowej, bolusowej suplementacji witaminy D w dawce 80 000 IU [9].

 

Piśmiennictwo

  1. Palacios C, Gonzalez L. J Steroid Biochem Mol Biol. 2014;144 Pt A:138‐145.
  2. MacLaughlin J, Holick MF. J Clin Invest. 1985;76(4):1536‐1538.
  3. Lips P, Cashman K, Lamberg-Allardt C et al. Eur J Endocrinol. 2019, 180:23–54.
  4. Marcinowska-Suchowierska E, Sawicka A. Postępy Nauk Medycznych. 2012;XXV:273-279.
  5. Rusińska A, Płudowski P, Walczak M et al. Standardy Medyczne/Pediatria. 2018;15:531-559.
  6. Heckman GA, Papaioannou A, Sebaldt RJ et al.: Effect of vitamin D on bone mineral density of elderly patients with osteoporosis responding poorly to bisphosphonates. BMC Musculoskelet Disord 2002; 3: 6.
  7. Czerwiński E, Borowy P, Kumorek A. Med. 2012;9:649–654.
  8. Walicka M, Czerwińska E, Marcinowska-Suchowierska E. Postępy Nauk Medycznych. 2012;XXV:232-236.
  9. Annweiler G, Corvaisier M, Gautier J et al. Nutrients. 2020 Nov 2;12(11):E3377.

Nota biograficzna

Obrazek posiada pusty atrybut alt; plik o nazwie Nota-biograficzna.jpg
Dr n. farm. Marlena Dudek-Makuch,
Ekspert ds. Rozwoju w Curtis Health Caps, Wysogotowo.

Posiada 20-letnie doświadczenie w zakresie badań fitochemicznych i biologicznych oraz informacji naukowej (adiunkt w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu). Autorka prac eksperymentalnych i poglądowych z zakresu izolacji i identyfikacji związków pochodzenia roślinnego oraz oceny ich aktywności biologicznej. Od 2015 roku prowadzi zajęcia na studiach podyplomowych „Zioła w praktyce i terapii”.

Obecnie pracuje w CHC w Pionie R&D, Dziale Regulacji. Odpowiada m.in. za opracowanie raportów Eksperta (raport kliniczny, nieklinicznych) dla produktów leczniczych, raportu klinicznego do zmian kategorii dostępności produktu leczniczego (switch OTC), oceny klinicznej dla wyrobów medycznych oraz prowadzenie działań w obszarze nadzoru nad bezpieczeństwem wyrobów medycznych, a także  za ocenę bezpieczeństwa surowców roślinnych stosowanych w produktach leczniczych, wyrobach medycznych i suplementach diety.

SUPLEMENTACJA WITAMINY D W PREWENCJI ZAKAŻENIEM SARS-COV-2 i ŁAGODZENIA PRZEBIEGU COVID-19

Witamina D jest związkiem, którego podstawową funkcją jest regulacja metabolizmu kostnego oraz homeostazy wapnia i fosforu, co ściśle wiąże się z mineralizacją kośćca. Jednak na przełomie ostatnich lat przeprowadzono wiele badań in vitro i in vivo, pozwalających na rozpoznanie niekalcemicznych oddziaływań metabolitów witaminy D i potwierdzenie tzw. plejotropowego, czyli wielokierunkowego działanie witaminy D [1].

Wirus SARS-CoV-2, odpowiedzialny za pandemię COVID-19, wywołał eksplozję zainteresowania zarówno mechanizmami zakażenia, jak i potencjalnymi czynnikami ryzyka tej choroby. Witamina D pojawiła się jako czynnik, który może być zaangażowany w te dwa obszary.

PRZEGLĄD BADAŃ

Badania retrospektywne porównujące poziom witaminy D u chorych na COVID-19 i zdrowych osób

W badaniach retrospektywnych przeprowadzonych w okresie od 1 marca do 14 kwietnia 2020 roku oceniono dane 107 pacjentów ze Szwajcarii. Pacjenci mieli objawy ostrej infekcji dróg oddechowych, gorączkę lub jej brak, ból mięśni lub nagłą utratę węchu i smaku. W celu potwierdzenia zakażenia SARS-CoV-2, pobrano wymaz z jamy nosowo-gardłowej i poddano analizie PCR. Pacjentom zmierzono w krwi poziom metabolitu witaminy D3 (25-hydroksycholekalcyferolu; 25(OH)D3). Dodatkową grupę kontrolną stanowili pacjenci, u których oceniono poziom 25(OH)D3 w tym samym okresie (1.03–14.04) w roku 2019.

Wnioski:

  • Wykazano korelację między poziomem witaminy D a ryzykiem zachorowania na COVID-19; pacjenci z pozytywnym wynikiem SARS-CoV-2 (grupa 2020 PCR Pos) mieli istotne statystycznie niższe poziomy 25(OH)D3 — 11,1 ng/ml w porównaniu z pacjentami ujemnymi (grupa 2020 PCR Neg) – 24,6 ng/ml oraz z pacjentami zdrowymi w roku 2019 (grupa 2019) – 24,6 ng/ml.
  • Nie zaobserwowano istotnej różnicy między grupą mającą ujemny PCR w 2020 roku a grupą z 2019 roku (ryc.1) [2].

 


Ryc. 1. Stężenia 25(OH)D3 w ocenianych grupach [2].

Statystyczna ocena korelacji miedzy średnim poziomem witaminy D a śmiertelnością z powodu COVID-19 i częstością zachorowań

  • Wykazano korelację między poziomem populacyjnym witaminy D w społeczności europejskiej a liczbą chorych na COVID-19 i śmiertelnością spowodowana tą chorobą (ryc. 2) [3].

Ryc. 2. Korelacja między poziomem witaminy D a śmiertelnością oraz liczbą przypadków w populacji [3].

WITAMINA D a COVID-19 – MECHANIZM DZIAŁANIA

Odpowiedni poziom witaminy D może z jednej strony wzmacniać odporność organizmu, obniżając ryzyko zachorowania, z drugiej zaś strony jako czynnik modulujący odpowiedź immunologiczną, może łagodzić przebieg COVID-19 i zapobiegać „burzy cytokinowej” i wystąpieniu zespołu ostrej niewydolności oddechowej (ARDS).

Witamina D jako regulator odpowiedzi immunologicznej

Komórki odpornościowe, takie jak makrofagi, po wtargnięciu patogenu wytwarzają 1,25(OH)2D, który wiążąc się receptorem VDR może regulować wrodzoną odpowiedź immunologiczną, zarówno przez indukowanie jak i hamowanie różnych szlaków (ryc. 3A) [4].

 



Ryc. 3A Wpływ witaminy D na odpowiedź immunologiczną i stan zapalny.   
Ryc. 3B Patofizjologia COVID-19 i rozwój ARDS.
ACE-2 – enzym konwertujący angiotensynę 2; ARDS – zespół ostrej niewydolności oddechowej; IL – interleukina; NFκB – czynnik transkrypcyjny; NO – tlenek azotu; SARS-CoV-2, koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2; Th1, Th2, Th17 – typy limfocytu Th; TLR – receptor toll podobny; TNFα – czynnik martwicy nowotworu alfa; VDR, receptor witaminy D [4].

Wykazano, że

  • witamina D jest odpowiedzialna za stymulowanie wydzielania peptydów katelicydynydefensyn aktywnych przeciwko bakteriom, wirusom otoczkowym i bezotoczkowym oraz grzybom [4, 5],
  • niedobór witaminy D upośledza zdolność makrofagów do dojrzewania, wytwarzania antygenów powierzchniowych specyficznych dla makrofagów, wytwarzania enzymu lizosomalnego kwaśnej fosfatazy i do wydzielania H2O2, co jest integralnie związane z obroną przeciwdrobnoustrojową ustroju [6],
  • witamina D odpowiada za ekspresję receptorów Toll-podobnych (TLR), które odpowiedzialne są za rozpoznanie patogenu i stymulację uwalniania cytokin i reaktywnych form tlenu [4].

 

Zakażenie SARS-CoV-2 i burza cytokin

SARS-CoV-2 infekuje komórki nabłonka płuc za pomocą receptora enzymu konwertującego angiotensynę-2 (ACE-2), powodując aktywację makrofagów, neutrofili i limfocytów T, a w efekcie wzrost wydzielania prozapalnych cytokin (IL-1, IL-6, TNF-α). W niektórych przypadkach dochodzi do nadreaktywności układu immunologicznego, co prowadzi do nadprodukcji cytokin i tzw. „burzy cytokinowej”, powodującej rozległe uszkodzenia tkanki płuc i wystąpienie u niektórych pacjentów zespołu ostrej niewydolności oddechowej (ARDS), która niesie za sobą wysokie ryzyko śmierci (ryc. 3B).

Witamina D jest zdolna do modulowania ekspresji różnych genów, co skutkuje możliwością regulacji odpowiedzi immunologicznej:

  • moduluje odpowiedź makrofagów, zapobiegając uwalnianiu przez nie zbyt wielu cytokin zapalnych i chemokin (IL-1, IL-6, IL-12, TNF alfa i IL-17) i promując wytwarzanie cytokin przeciwzapalnych (IL-10) [4, 5],
  • bezpośrednio hamuje czynnik jądrowy NFκB, zmniejszając w ten sposób ekspresję cytokin prozapalnych [4],
  • tłumi proliferację limfocytów T i wynikające z tego przejście limfocytów T pomocniczych typu 1 (Th1) do limfocytów T pomocniczych typu 2 (Th2), co skutkuje niższym poziomem cytokin prozapalnych [4].

Powyższe badania wskazują, że zapewnienie odpowiedniego poziomu witaminy D poprawia odporność organizmu, ponad to poprzez modulację odpowiedzi immunologicznej witamina D może łagodzić przebieg COVID-19 i zapobiegać ARDS. Obecnie nie ma naukowego konsensusu co do optymalnej dawki suplementacji witaminy D w przypadku COVID-19. Jednakże, przyjmuje się, że optymalne stężenie 1,25(OH)2D3 we krwi wynosi co najmniej 40–50 ng/ml, aby przeciwdziałać skutkom niedoboru witaminy D zaleca się dawkę 2000–5000 IU/dobę [7]. W związku z tym, że rzadko dochodzi do nadmiaru witaminy D i jej przedawkowania, niektórzy eksperci zalecają, szczególnie u osób dorosłych w grupach wysokiego ryzyka (u osób powyżej 70 roku życia, chorych na cukrzycę, choroby sercowo-naczyniowe, otyłych), rozważenie okresowego przyjmowanie dawek 10000 IU/dzień w celu szybkiego niwelowania deficytu witaminy D [5].

Piśmiennictwo

  1. Lucisano S, Buemi M, Passantino A, Aloisi C, Cernaro V, Santoro D. Kidney Blood Press Rev 2013;37(6):667-78.
  2. D’Avolio A, Avataneo V, Manca, A, Cusato, J, De Nicolò A, Lucchini R, Keller F, Cantù M. Nutrients 2020, 12, 1359.
  3. Ilie PC, Stefanescu S, Smith L. Aging Clin Exp Res. 2020;32(7):1195-1198.
  4. Mohan M, Cherian JJ, Sharma A. PLoS Pathog. 2020;16(9):e1008874.
  5. Grant WB, Lahore H, McDonnell SL, et al. Nutrients. 2020;12(4):E988.
  6. Abu-Amer Y, Bar-Shavit Z. Cell Immunol. 1993, 151:356–368.
  7. Razdan K, Singh K, Singh D. Med Drug Discov. 2020:100051.

 

© Curtis Health Caps. All rights reserved.