Witamina D dla seniorów – dlaczego jest ważna?
Niedobór witaminy D jest poważnym problemem zdrowia publicznego na całym świecie we wszystkich grupach wiekowych [1, 2]. Poziom witaminy D w organizmie obniża się z wiekiem, drastyczny spadek następuje u osób powyżej 70 roku życia, około 75% ma poważny niedobór witaminy D, poziom jego metabolitu – 25 (OH)D jest poniżej 25 nmol/L (<10 ng/mL) [3].
Dlaczego seniorzy mają zwiększone zapotrzebowanie na witaminę D?
Niskie stężenie witaminy D u ludzi w podeszłym wieku może być wynikiem niewystarczającej ekspozycji na promieniowanie słoneczne, co związane jest często z utrudnionym poruszeniem się, obniżoną zdolnością skóry do przemian 7-dehydrocholesterolu w cholekalcyferol oraz zmniejszonym spożyciem i wchłanianiem tej witaminy w przewodzie pokarmowym [4].
Zalecane spożycie witaminy D u seniorów
Polski Zespół Ekspertów we współpracy z Europejskim Towarzystwem Witaminy D – EVIDAS, w 2018r. opracował aktualne wytyczne suplementacji i leczenia witaminą D [5].
W przypadku osób w wieku >75 lat witaminę D należy podawać przez cały rok, w zwiększonej dawce wynoszącej 2000-4000 IU/dobę, co powinno być wystarczające do osiągnięcia stężenia 25(OH)D >30-50 ng/ml u przynajmniej 90% starszych osób w Polsce i zapewnienia potencjalnych korzyści wynikających z plejotropowego działania witaminy D [6].
Konsekwencje niedoboru witaminy D u osób starszych
Niedobór witaminy D jest jednym z głównych czynników prowadzących do wzrostu ryzyka złamań wskutek zmniejszenia wytrzymałości mechanicznej szkieletu i zwiększenia liczby upadków [4].
Witamina D a układ kostny
Prawidłowa mineralizacja tkanki kostnej jest uzależniona od odpowiedniego poziomu witaminy D, choć niezbędna jest również odpowiednia podaż wapnia i fosforu w diecie [7]. Witamina D odgrywa kluczową rolę we wchłanianiu wapnia. Przy niskiej zawartości wapnia w diecie, co często spotykane jest u starszych ludzi, jego wchłanianie zachodzi głównie przez transport aktywny, w którym uczestniczy metabolit witaminy D – kalcytriol, czyli 1,25(OH)2D. W podeszłym wieku zmniejsza się metabolizm 1,25(OH)2D w wątrobie i nerkach, co skutkuje zmniejszonym wchłanianiem wapnia i obniżeniem jego stężenia w surowicy.
Witamina D, przez oddziaływanie na różne komórki kostne, wpływa również na funkcję metaboliczną tkanki kostnej, utrzymując właściwą proporcję między resorpcją kostną a kościotworzeniem. 1,25(OH)2D uczestniczy w proliferacji osteoblastów oraz działa antyapoptotycznie na osteoblasty [8]. Reguluje również syntezę sialoproteiny kostnej 1, która odgrywa istotną rolę w adhezji komórek do macierzy kostnej i w organizacji macierzy tkanek zmineralizowanych. Wykazano także, że 1,25(OH)2D ułatwia adhezję prekursorów osteoklastów do osteoblastów zrębu przez zwiększenie ekspresji międzykomórkowej cząsteczki adhezyjnej ICAM-1 [8].
Witamina D oddziałuje również na przytarczyce, obniżając sekrecję PTH hamuje resorpcję kostną. Wszystkie te aktywności wskazują, że suplementacja witaminą D może obniżać obrót kostny i zwiększać masę kostną [8].
Dostępne badania kliniczne i metaanalizy dowodzą, że suplementacja witaminą D w grupach seniorów, prowadząca do uzyskania i utrzymania stężenia 25(OH)D w zakresie 24-50 ng/mL wiąże się z istotnym obniżeniem ryzyka upadków, złamań bliższego końca kości udowej i innych złamań [5].
Ryzyko upadków, stłuczeń i złamań
Wykazano, że 1,25(OH)2D aktywuje wiele procesów metabolicznych w tkance mięśniowej, jak również pełni rolę w proliferacji komórek mięśniowych, ich różnicowaniu i hamowaniu apoptozy. Dzięki pobudzaniu syntezy białek wzrasta liczba komórek mięśniowych typu II, a tym samym wzrasta szybkość i siła mięśni [7]. Niedobory witaminy D wywołują poważne komplikacje zdrowotne w postaci obniżenia sprawności ruchowej i osłabienia pracy mięśni antygrawitacyjnych [4, 7].
W ciężkim niedoborze witaminy D (<10 ng/mL), obserwuje się uogólnione osłabienie mięśni kończyn górnych i dolnych. Nawet niewielki niedobór witaminy D (<20 ng/mL) obniża siłę mięśni szkieletowych, a jego uzupełnienie poprawia sprawność funkcjonalną, zmniejsza ryzyko upadków i przyspiesza powrót do zdrowia po złamaniach [7].
Wykazano, że niedobory witaminy D u osób powyżej 65 roku życia, które nie doznały upadku sięgają 40-50%, zaś wśród osób upadających odsetek ten wzrasta do 70% [7].
Wpływ suplementacji witaminą D na przeżycie starszych pacjentów z COVID-19
Aby ocenić wpływ suplementacji witaminy D na przeżywalność starszych pacjentów chorych na COVID-19 przeprowadzono quasi-eksperymentalne badanie kliniczne (retrospektywna ocena dokumentacji medycznej pacjentów) obejmujące 77 pacjentów (w wieku 77-100 lat) hospitalizowanych na oddziale geriatrycznym Szpitala Uniwersyteckiego w Angers (Francja) w okresie marzec-maj 2020 r. [9].
Pacjentów podzielono na grupy:
- „Grupa 1” – pacjenci, którzy otrzymywali w poprzednim roku doustnie witaminę D w dawkach (50 000 IU/miesiąc lub 80 000-100 000 IU/co 2-3 miesiące), żaden z pacjentów nie otrzymywał witaminy D po rozpoznaniu COVID-19 i przyjęciu do szpitala;
- „Grupa 2” – pacjenci, który zwykle nie otrzymywali suplementacji witaminy D w poprzednim roku, jednak po przyjęciu do szpitala otrzymali doustnie witaminę D w dawce 80 000 IU;
- „Grupa 3” (grupa porównawcza) – pacjenci, którzy nie suplementowali witaminy D oraz odmówili jej przyjęcia w szpitalu [9].
Wyniki
Głównym punktem końcowym była 14-dniowa śmiertelność pacjentów, oceniano również poprawę stanu klinicznego.
W 14 dniu, z 77 pacjentów objętych badaniem: 15 pacjentów zmarło, a z 62 pacjentów, którzy przeżyli, 17 doświadczyło ciężkiego przebiegu COVID-19 (tab. 1).
Grupy badane | ||||
Wszyscy uczestnicy (n = 77) | Grupa 1 (n = 29) | Grupa 2 (n = 16) | Grupa 3 (n = 32) | |
Ciężki przebieg COVID-19 | 17 (22,1%) | 3 (10,3%) | 4 (25,0%) | 10 (31,3%) |
Śmiertelność 14–dniowa |
15 (19,5%) | 2 (6,9%) | 3 (18,8%) | 10 (31,3%) |
W przeprowadzonym badaniu wykazano, że:
- niezależnie od wszystkich potencjalnych czynników współistniejących, regularna suplementacja witaminy D wiązała się z łagodniejszym przebiegiem COVID-19 oraz z lepszym współczynnikiem przeżycia;
- efektu tego nie uzyskano po jednorazowej, bolusowej suplementacji witaminy D w dawce 80 000 IU [9].
Piśmiennictwo
- Palacios C, Gonzalez L. J Steroid Biochem Mol Biol. 2014;144 Pt A:138‐145.
- MacLaughlin J, Holick MF. J Clin Invest. 1985;76(4):1536‐1538.
- Lips P, Cashman K, Lamberg-Allardt C et al. Eur J Endocrinol. 2019, 180:23–54.
- Marcinowska-Suchowierska E, Sawicka A. Postępy Nauk Medycznych. 2012;XXV:273-279.
- Rusińska A, Płudowski P, Walczak M et al. Standardy Medyczne/Pediatria. 2018;15:531-559.
- Heckman GA, Papaioannou A, Sebaldt RJ et al.: Effect of vitamin D on bone mineral density of elderly patients with osteoporosis responding poorly to bisphosphonates. BMC Musculoskelet Disord 2002; 3: 6.
- Czerwiński E, Borowy P, Kumorek A. Med. 2012;9:649–654.
- Walicka M, Czerwińska E, Marcinowska-Suchowierska E. Postępy Nauk Medycznych. 2012;XXV:232-236.
- Annweiler G, Corvaisier M, Gautier J et al. Nutrients. 2020 Nov 2;12(11):E3377.
Nota biograficzna
Posiada 20-letnie doświadczenie w zakresie badań fitochemicznych i biologicznych oraz informacji naukowej (adiunkt w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu). Autorka prac eksperymentalnych i poglądowych z zakresu izolacji i identyfikacji związków pochodzenia roślinnego oraz oceny ich aktywności biologicznej. Od 2015 roku prowadzi zajęcia na studiach podyplomowych „Zioła w praktyce i terapii”.
Obecnie pracuje w CHC w Pionie R&D, Dziale Regulacji. Odpowiada m.in. za opracowanie raportów Eksperta (raport kliniczny, nieklinicznych) dla produktów leczniczych, raportu klinicznego do zmian kategorii dostępności produktu leczniczego (switch OTC), oceny klinicznej dla wyrobów medycznych oraz prowadzenie działań w obszarze nadzoru nad bezpieczeństwem wyrobów medycznych, a także za ocenę bezpieczeństwa surowców roślinnych stosowanych w produktach leczniczych, wyrobach medycznych i suplementach diety.