Witamina D a sen

Coraz więcej danych sugeruje, że niedobór witaminy D może, oprócz zdrowia fizycznego, również negatywnie wpływać na samopoczucie psychiczne [1, 2]. Przez długi czas uważano, że aktywna forma witaminy D (1,25(OH)₂D) jest wytwarzana tylko w nerkach poprzez przekształcenie 25-hydroksywitaminy D (25(OH)D). Jednak badania wykazały, że enzym 1-alfa-hydroksylaza, który przekształca 25(OH)D w 1,25 (OH)₂D, jest również obecny w innych tkankach, w tym w mózgu, co sugeruje ważną rolę witaminy D w regulacji procesów poznawczych i afektywnych [3]. Ostanie doniesienia literaturowe wskazują, że witamina D odgrywa ważną rolę w regulacji wydzielania serotoniny i melatoniny, co dodatkowo wskazuje na znaczenie witaminy D dla zdrowia psychicznego, zwłaszcza w regulacji nastroju i snu [4].

Hipotetyczny mechanizm działania witaminy D w regulacji snu

Chociaż dokładny mechanizm wpływu witaminy D na regulację snu jest nadal niejasny, obecność receptorów witaminy D w obszarach pnia mózgu, biorących udział w regulacji snu (podwzgórze przednie i tylne, istota czarna, istota szara w środkowej części mózgu, jądro szwu, jądro siatkowate) potwierdza jej udział w regulacji snu. Podobnie jak inne steroidy neuroaktywne, witamina D moduluje pobudliwość neuronów, czas trwania potencjału czynnościowego oraz wrażliwość na neuroprzekaźniki, a także wpływa na receptory neuroprzekaźników, takie jak receptor GABA i NMDA (N-metylo-D-asparaginowy), ponad to wpływa na syntezę wielu neurotrofin, dlatego też wielotorowo wpływa na rozwój, utrzymanie i przeżycie neuronów [5]. Ponadto istnieją dowody na to, że witamina D przyczynia się do regulacji produkcji melatoniny, hormonu szyszynki kontrolującego rytm dobowy i sen człowieka. Poprzez działanie na hydroksylazę tryptofanu (TPH)-2, witamina D reguluje konwersję tryptofanu do 5-hydroksytryptofanu, który jest metabolizowany do serotoniny a następnie do melatoniny [5].

Stan wiedzy na temat witaminy D i snu u zdrowych ludzi

W ramach oceny wpływu poziomu witaminy D na sen u zdrowych ludzi przeprowadzono dziesięć badań obserwacyjnych i jedno badanie interwencyjne. W dwóch badaniach obserwacyjnych na 800 chińskich nastolatkach (8–14 lat) [6] i 1614 koreańskich starszych osobach (60–80 lat) [7] oceniono związek między stężeniem 25(OH)D w surowicy a czasem trwania snu. Oba badania wykazały istotną dodatnią korelację między czasem trwania snu a stężeniem 25(OH)D w surowicy. W innym badaniu obserwacyjnym przeprowadzonym na 3048 mężczyznach w wieku powyżej 68 lat oceniano wpływ stężenia 25(OH)D w surowicy na czczo, mierzonego na początku badania (rano pierwszego dnia pomiaru), na długość snu, wydajność snu (tj. procent czasu snu względem czasu spędzonego w łóżku) oraz czas budzenia po zasypianiu przez pięć kolejnych dni. W badaniu uwzględniono również inne czynniki, które mogły mieć wpływ na zaburzenia snu, takie jak masa ciała, pora roku, spożycie alkoholu i stosowanie leków. Badanie potwierdziło, że niski poziom 25(OH)D był związany z krótszym czasem snu, a także zmniejszoną wydajnością snu. Czas budzenia po zasypianiu nie był istotnie skorelowany ze statusem witaminy D [8]. W czterech badaniach oceniano związek między stężeniem 25(OH)D w surowicy a subiektywną jakością snu przy użyciu wskaźnika jakości snu Pittsburgh (PSQI). Pierwsze dwa badania zostały przeprowadzone z udziałem 92 [9] i 890 [10] ciężarnych kobiet, dwa kolejne badania były przeprowadzone z udziałem 1472 koreańskich pracowników zajmujących się produkcją elektroniki [11] oraz 512 Japończyków w wieku 35–79 lat [12]. Tylko w badaniu przeprowadzonym przez Gunduz i in. [9] nie wykazano istotnego statystycznie związku między stężeniem 25(OH)D w surowicy a jakością snu, pozostałe trzy badania wykazały, że zła jakość snu była bardziej prawdopodobna u osób z niedoborem witaminy D niż u osób z wyższymi poziomami witaminy D w surowicy. Porównanie poziomów witaminy D w surowicy i składników PSQI wykazało, że średnie wyniki subiektywnej jakości snu, latencji snu i czasu snu były znacznie wyższe u uczestników z niedoborem witaminy D, co wskazuje, że uczestnicy z niedoborem witaminy D mieli gorszą jakość snu. Niedawne badanie dotyczące związku między stężeniem 25(OH)D w surowicy a snem przeprowadzone z udziałem 1045 zdrowych osób w Niemczech w wieku 18–79 lat (w tym 512 mężczyzn) potwierdziły powiązania stężenia 25(OH)D w surowicy z długością snu nocnego i czasem snu środkowego. Nie znaleziono jednak związku między całkowitym czasem trwania snu i wydajnością snu w nocy. Wyższe stężenie 25(OH)D w surowicy było ponadto związane z krótszym u mężczyzn, ale nieco dłuższym u kobiet czasie czuwania pomiędzy zaśnięciem a obudzeniem się. Ponadto stężenie 25(OH)D w surowicy nie wykazało żadnego istotnego związku z subiektywną jakością snu i sennością w ciągu dnia [13]. Chociaż kilka badań wykazało pozytywny związek między spożyciem 25(OH)D lub witaminy D w surowicy a snem lub nastrojem, istnieje również badania ujawniających brak wpływu na sen. Sprzeczności w otrzymanych wynikach mogą być spowodowane niespójnościami metodologicznymi między badaniami, takimi jak np. różne protokoły i rodzaje interwencji. Oprócz wspomnianych wcześniej ograniczeń, należy zauważyć, że w wielu analizowanych badaniach zasadniczo pomijano dwa potencjalne istotne aspekty, a mianowicie czas pobierania próbek krwi i/lub przyjmowania suplementów.

Podsumowanie

Wiele ostatnio przeprowadzonych badań wskazuje, że witamina D pełni zarówno bezpośrednią, jak i pośrednią rolę w regulacji snu. Chociaż niedobór witaminy D jest powiązany z zaburzeniami snu, wciąż nie ma dowodów na konkretne poparcie roli suplementacji witaminy D w zapobieganiu lub leczeniu zaburzeń snu, dlatego też potrzeba więcej badań interwencyjnych, aby lepiej wyjaśnić te aspekty.    

Piśmiennictwo

1. Patrick RP, Ames BN. FASEB J, 2015; 29:2207-2222
2. Eyles DW, Burne THJ, McGrath JJ. Front Neuroendocrinol, 2013; 34:47-64
3. Eyles DW, Smith S, Kinobe R, et al. J Chem Neuroanat. 2005;29:21-30.
4. Huiberts LM, Smolders KCHJ. Sleep Med Rev. 2021;55:101379.
5. Muscogiuri G, Barrea L, Scannapieco M, et al. Sleep Med. 2019;54:262-265.
6. Gong QH, Li SX, Li H, et al. Nutrients. 2018;10:1013.
7. Kim JH, Chang JH, Kim DY, et al. J Am Geriatr Soc. 2014;62:2327-32
8. Massa J, Stone KL, Wei EK, et al. 2015;38:251-7.
9. Gunduz S, Kosger H, Aldemir S, et al. Nutrients. 2017;9:340.
10. Cheng TS, Loy SL, Cheung YB, et al. Nutrients. 2017 Mar 29;9(4):340
11. Jung YS, Chae CH, Kim YO, et al. Ann Occup Environ Med. 2017;29:25.
12. Nakamura K, Hui SP, Ukawa S, et al. Sleep Med. 2019;57:135-140.
13. Dogan-Sander E, Willenberg A, Batmaz İ, et al. PLoS One. 2019;14(7):e0219318.

Nota biograficzna

Posiada 20-letnie doświadczenie w zakresie badań fitochemicznych i biologicznych oraz informacji naukowej (adiunkt w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu). Autorka prac eksperymentalnych i poglądowych z zakresu izolacji i identyfikacji związków pochodzenia roślinnego oraz oceny ich aktywności biologicznej. Od 2015 roku prowadzi zajęcia na studiach podyplomowych „Zioła w praktyce i terapii”.

Obecnie pracuje w CHC w Pionie R&D, Dziale Regulacji. Odpowiada m.in. za opracowanie raportów Eksperta (raport kliniczny, nieklinicznych) dla produktów leczniczych, raportu klinicznego do zmian kategorii dostępności produktu leczniczego (switch OTC), oceny klinicznej dla wyrobów medycznych oraz prowadzenie działań w obszarze nadzoru nad bezpieczeństwem wyrobów medycznych, a także  za ocenę bezpieczeństwa surowców roślinnych stosowanych w produktach leczniczych, wyrobach medycznych i suplementach diety.